সত্যজিৎ রায় একটি প্রতিষ্ঠানের
নাম। সিনেমা থেকে নাটক, গল্প থেকে ছবি আঁকা, গান লেখা- সব কিছুতেই ছিল তাঁর
বহুমুখী প্রতিভা। ইংরেজিতে বহুল প্রচলিত ‘আনডাউটেডলি আ জায়েন্ট ইন
দ্য ফিল্ম ওয়ার্ল্ড’ বাক্যটি সত্যজিৎ
রায়ের জন্য একেবারে যথাযথ। বহু বিদেশি পরিচালক মাণিকের সিনেমা খুঁটিয়ে দেখেছেন,
তাঁরা একবাক্যে স্বীকার করে নিয়েছেন হলিউডে কাজ করলে সত্যজিৎ অন্যান্য বহু
পরিচালকের ভাত মারতে পারতেন। সুকুমার-পুত্র সম্পর্কে বিশ্ববরেণ্য বহু প্রথিতযশা
পরিচালক বিভিন্ন সময় নানা মন্তব্য করেছেন। আজ শোনা যাক সেই সংক্রান্ত তথ্যই।
মার্টিন
স্করসেস
বর্তমানে অনুরাগ কাশ্যপের
সিনেমা মনে করায় মার্টিন স্করসেসকে। ‘দ্য র্যাগিং বুল’ পরিচালক দুই প্রথিতযশা ভারতীয়র অনুরাগী ছিলেন। তাঁদের মধ্যে একজন যদি উদয়
শঙ্কর হন, দ্বিতীয় জন অবশ্যই সত্যজিৎ রায়। স্করসেস
সত্যজিৎ রায় সম্পর্কে একবার বলেছিলেন,
“সত্যজিৎ রায়ের কর্মশৈলীর
আমি একজন গভীর অনুরাগী। তাঁর সঙ্গে আমার বেশ কয়েকবার কথা বলার সুযোগ হয়েছিল। সেই
সব সুমধুর মুহূর্ত আমি আমার স্মৃতির সিন্দুকে যত্ন করে রেখে দিয়েছি।”
আরও পড়ুন: আজও সমাধান হয়নি তিরুপতি বালাজি মন্দিরের এই সব রহস্যের
ফ্রান্সিস
ফোর্ড কপোলা
‘দ্য গডফাদার’ সিরিজের পরিচালক কপোলা ‘রে’ প্রসঙ্গে বলতে গিয়ে বলেছিলেন, “যখনই কলকাতা থেকে কেউ আমায়
ফোন করেন, আমার মনে পরে যায় সত্যজিৎ রায়ের কথা। এই
ভাবেই ফোন করে আমার গডফাদার আইয়ের প্রশংসা করেছিলেন তিনি। আলফার্দো জেমস পাসিনো
ছিলেন ১৯৭০ এর দিকের সত্যজিতের প্রিয় অভিনেতা। আলফার্দো ছিলেন আমারই আবিষ্কার, আর সেই জন্য সত্যজিৎ রায় আমার বিশেষভাবে প্রশংসা করেছিলেন। তাঁর ধারণা ছিল, ‘দ্য গডফাদার’-এ মার্লিন ব্র্যান্ডোর
অভিনয়ের উচ্চতায় কেউ কোনওদিন উঠতে পারবে না। আমরা ভারতীয় চলচ্চিত্রকে জেনেছি রে’র
কাজের মধ্য দিয়েই। আমার কাছে তাঁর পরিচালিত ‘দেবী’ চলচ্চিত্র জগতের মাইলস্টোন।”
আকিরা
কুরোসাভা
১৯৭৫ সালে বিশ্ববরেন্য
জাপানি পরিচালক আকিরা কুরোসাভা বলেছিলেন,
“ধীর অথচ গভীর পর্যবেক্ষণ, জীবনের দৌড়ে মানুষের ভালবাসার মতো বিষয়গুলি ছিল সত্যজিৎ রায়ের সিনেমার
বৈশিষ্ট্য যা আমাকে ভীষনভাবে আকৃষ্ট করত। আমি মনে করি চলচ্চিত্র জগতে সত্যজিৎ রায়
একজন বিশালাকার ‘দৈত্য’।
রে’র সিনেমা যে দেখেনি তাঁকে বলতে হয় সে এই পৃথিবীতে বসবাস
করছে সূর্য-চন্দ্র দর্শন না করেই। ‘পথের পাঁচালি’ দেখে আমার মনের মধ্যে যে অনুভূতির সৃষ্টি হয়েছিল তা কোনওদিনই ভোলা সম্ভব নয়।”
এলিয়া
কাজান
‘অন দ্য ওয়াটারফ্রন্ট’,
‘আ স্ট্রিটকার নেমড ডিজায়ার’র
মতো ক্লাসিক সিনেমার পরিচালক এলিয়া কাজান ১৯৬০ সালে কলকাতায় এসে সত্যজিৎ রায়ের
সঙ্গে বেশ কিছুটা সময় কাটান। সত্যজিৎ সম্পর্কে তাঁর গভীর মনোস্তত্ত্ব ‘রে’র
মধ্যে আমি একজন সম্পূর্ণ পরিচালককে দেখেছিলাম। চিত্রনাট্য, পরিচালনা, সম্পাদনা, সঙ্গীত নির্বাচন সবক্ষেত্রেই তিনি ছিলেন সেরা। বিশ্বে খুব কম মানুষকেই তাঁর
সঙ্গে তুলনা করা যায়। বলতে দ্বিধা নেই, যদি রে হলিউডে কাজ করতেন, তবে আমাদের জন্য তা কঠিন চ্যালেঞ্জ হয়ে দাঁড়াত। ‘পথের
পাঁচালি’র সারল্য, ‘দেবী’র
তীক্ষ্ণতা, ‘চারুলতা’র নান্দনিকতা আর পাঁচজন
পরিচালকের মতো আমাকেও ভাবিয়ে তুলেছিল।”
আরও পড়ুন: হঠাত্ই মিষ্টি খেতে ইচ্ছে করলে, বাড়িতে থাকা সাধারণ উপকরণ দিয়েই বানিয়ে ফেলুন 'ডোনাট বাইটস'
আলেকজান্ডার
পেইন
“আমি বেশিরভাগই পুরনো সিনেমা দেখতে ভালবাসি। সম্প্রতি ‘জলসাঘর’ দেখলাম। এক নিঃশ্বাসে দেখার মতো, অবিশ্বাস্য সিনেমা। এমন
অনেক দূর্দান্ত পুরনো সিনেমা রয়েছে যা হয়তো মানুষের খুব ভাল লাগে, কিন্তু আমি না দেখে বিশ্বাস করি না।”
খ্রিস্টোফার
নোলান
‘পথের পাঁচালি’ সম্পর্কে নোলানের বক্তব্য, “সম্প্রতি ‘পথের
পাঁচালি’ দেখতে দেখতে মুগ্ধ হচ্ছিলাম, আগে তো দেখিনি কখনও। আমার মনে হয় এখনও পর্যন্ত যত সিনেমা তৈরি হয়েছে তার মধ্যে
অন্যতম সেরা সিনেমা এটি। শিল্পের এ এক অনন্য নজির।”
কিনু
রিভস
“ছোটবেলায় ভারত সম্পর্কে জানার বোঝার আমার একমাত্র মাধ্যম
ছিল সত্যজিৎ রায়ের সিনেমা। সিনেমাগুলি একের পর এক চলচ্চিত্র উৎসবে দেখানো হত।
অনবদ্য ছিল সে’সব।”
আদ্রে
হেপবার্ন
শশী কপুর, আদ্রে হেপবার্ন ও মিচেল ব্র্যান্ডোকে নিয়ে একটি হলিউড সিনেমা বানানোর
পরিকল্পনা করেছিলেন সত্যজিৎ রায়। দুর্ভাগ্যের বিষয় তা সম্ভব হয়নি। ১৯৯১ সালে
সত্যজিৎ যখন সাম্মানিক অস্কার পান তখন আদ্রে বলেছিলেন, “অন্যতম সেরা পরিচালক শেষ পর্যন্ত প্রাপ্য সম্মানটুকু পেলেন।”
রিচার্ড
অ্যাটেনবোরা
সত্যজিৎ রায় পরিচালিত ‘শতরঞ্জ
কি খিলাড়ি’তে জেনারেল আউট্রামের ভূমিকায় অভিনয় করেছিলেন রিচার্ড
অ্যাটেনবোরা। তিনি সত্যজিৎ সম্পর্কে বলেছিলেন,
“আমি এই ভেবেই সম্মানিত বোধ
করি যে বিশ্বের তাবড় তাবড় পরিচালকরা তাঁদের সিনেমায় আমাকে দিয়ে অভিনয় করানোর ইচ্ছা
প্রকাশ করতেন। সত্যজিৎ রায়ের প্রতি আমার আমিত্বকে সম্পূর্ণভাবে সমর্পন করেছিলাম, আর দেখেছিলাম এক জন পরিচালক কিভাবে অসাধারণ অভিনেতা হয়ে উঠছেন। চিত্রনাট্য
সম্পর্কে তাঁর যা বিশদ চিন্তাভাবনা ছিল তা তুলনাহীন।”
Davidsnato
May 18, 2024 17:10 [IST]JimmieBries
May 18, 2024 17:03 [IST]Davidbet
May 18, 2024 13:09 [IST]Harrysiz
May 18, 2024 10:55 [IST]TerryBus
May 18, 2024 05:14 [IST]Davidbet
May 18, 2024 04:56 [IST]Stevenrat
May 18, 2024 04:12 [IST]Harrysiz
May 18, 2024 03:11 [IST]Davidbet
May 17, 2024 19:22 [IST]Stevenrat
May 17, 2024 19:01 [IST]JimmieBries
May 17, 2024 18:27 [IST]Harrysiz
May 17, 2024 18:00 [IST]Charlesaffiz
May 17, 2024 17:51 [IST]Davidbet
May 17, 2024 10:14 [IST]Stevenrat
May 17, 2024 09:28 [IST]LeroyRedly
May 17, 2024 09:17 [IST]Harrysiz
May 17, 2024 09:08 [IST]Davidbet
May 17, 2024 03:13 [IST]Stevenrat
May 17, 2024 01:37 [IST]Harrysiz
May 17, 2024 01:36 [IST]JimmieBries
May 17, 2024 00:30 [IST]Charlesaffiz
May 16, 2024 22:32 [IST]Davidbet
May 16, 2024 18:55 [IST]Harrysiz
May 16, 2024 16:28 [IST]Stevenrat
May 16, 2024 15:51 [IST]RobertCergy
May 16, 2024 10:49 [IST]Marvingic
May 16, 2024 10:19 [IST]Thomasiller
May 16, 2024 09:56 [IST]Robertpobre
May 16, 2024 08:03 [IST]Williamhievy
May 16, 2024 07:13 [IST]MichaelIdelm
May 16, 2024 04:18 [IST]Edwardvob
May 16, 2024 03:16 [IST]Marvingic
May 16, 2024 03:14 [IST]Thomasiller
May 16, 2024 02:20 [IST]FelixHouse
May 15, 2024 18:02 [IST]Marvingic
May 15, 2024 17:36 [IST]Thomasiller
May 15, 2024 16:16 [IST]RobertCergy
May 15, 2024 13:02 [IST]JamesSot
May 15, 2024 11:04 [IST]Williamhievy
May 15, 2024 10:34 [IST]Marvingic
May 15, 2024 09:04 [IST]Thomasiller
May 15, 2024 07:35 [IST]JamesSot
May 15, 2024 03:19 [IST]Marvingic
May 15, 2024 01:45 [IST]Robertpobre
May 15, 2024 00:37 [IST]Thomasiller
May 14, 2024 23:37 [IST]FelixHouse
May 14, 2024 20:04 [IST]JamesSot
May 14, 2024 18:53 [IST]Bobbyfople
May 14, 2024 18:48 [IST]Marvingic
May 14, 2024 17:16 [IST]Thomasiller
May 14, 2024 15:26 [IST]RobertCergy
May 14, 2024 14:45 [IST]JamesSot
May 14, 2024 11:14 [IST]Marvingic
May 14, 2024 08:37 [IST]Thomasiller
May 14, 2024 08:00 [IST]FelixHouse
May 14, 2024 04:49 [IST]Marvingic
May 14, 2024 02:29 [IST]Thomasiller
May 14, 2024 00:44 [IST]RobertCergy
May 13, 2024 22:04 [IST]Robertpobre
May 13, 2024 20:00 [IST]Marvingic
May 13, 2024 18:33 [IST]Thomasiller
May 13, 2024 16:16 [IST]JamesSot
May 13, 2024 14:39 [IST]FelixHouse
May 13, 2024 13:57 [IST]ManuelSum
May 13, 2024 10:36 [IST]Bradleysmurb
May 13, 2024 08:08 [IST]WilliamBox
May 13, 2024 05:48 [IST]MichaelAudig
May 13, 2024 04:21 [IST]ManuelSum
May 13, 2024 04:08 [IST]Albertpouri
May 13, 2024 00:06 [IST]WilliamBox
May 12, 2024 22:59 [IST]RobertTum
May 12, 2024 22:22 [IST]Edwardfer
May 12, 2024 22:20 [IST]ManuelSum
May 12, 2024 20:01 [IST]WilliamBox
May 12, 2024 15:24 [IST]ThomasRealo
May 12, 2024 11:52 [IST]ManuelSum
May 12, 2024 11:49 [IST]Bradleysmurb
May 12, 2024 11:34 [IST]WilliamBox
May 12, 2024 08:30 [IST]RobertTum
May 12, 2024 07:59 [IST]ManuelSum
May 12, 2024 05:00 [IST]Albertpouri
May 12, 2024 02:13 [IST]WilliamBox
May 12, 2024 01:49 [IST]KennethDew
May 12, 2024 01:34 [IST]RobertTum
May 12, 2024 01:16 [IST]WilliamBox
May 11, 2024 18:06 [IST]RobertTum
May 11, 2024 17:15 [IST]JustinSog
May 11, 2024 14:48 [IST]ManuelSum
May 11, 2024 11:06 [IST]WilliamBox
May 11, 2024 09:13 [IST]RobertTum
May 11, 2024 08:24 [IST]Albertpouri
May 11, 2024 06:39 [IST]ThomasRealo
May 11, 2024 05:57 [IST]KennethDew
May 11, 2024 04:44 [IST]ManuelSum
May 11, 2024 04:30 [IST]WilliamBox
May 11, 2024 02:17 [IST]ManuelSum
May 10, 2024 21:15 [IST]WilliamBox
May 10, 2024 18:38 [IST]RobertTum
May 10, 2024 17:58 [IST]Albertpouri
May 10, 2024 16:07 [IST]Billynub
May 10, 2024 08:50 [IST]DavidUnwiz
May 10, 2024 07:13 [IST]Marvindougs
May 10, 2024 06:49 [IST]Henrysex
May 10, 2024 06:30 [IST]RichardCog
May 10, 2024 06:00 [IST]ArthurAnype
May 09, 2024 22:04 [IST]Billynub
May 09, 2024 21:20 [IST]Marvindougs
May 09, 2024 20:38 [IST]Haroldphero
May 09, 2024 13:54 [IST]Juniorpar
May 09, 2024 12:24 [IST]Marvindougs
May 09, 2024 09:58 [IST]Billynub
May 09, 2024 09:48 [IST]RichardCog
May 09, 2024 07:53 [IST]Henrysex
May 09, 2024 06:51 [IST]Charleslex
May 09, 2024 02:34 [IST]Marvindougs
May 09, 2024 01:16 [IST]ArthurAnype
May 09, 2024 01:01 [IST]Henrysex
May 08, 2024 21:40 [IST]Haroldphero
May 08, 2024 16:22 [IST]Marvindougs
May 08, 2024 15:37 [IST]Billynub
May 08, 2024 14:42 [IST]Henrysex
May 08, 2024 12:52 [IST]RichardCog
May 08, 2024 09:49 [IST]Marvindougs
May 08, 2024 07:23 [IST]Billynub
May 08, 2024 06:20 [IST]Henrysex
May 08, 2024 05:04 [IST]Charleslex
May 08, 2024 04:32 [IST]ArthurAnype
May 08, 2024 04:12 [IST]DavidUnwiz
May 07, 2024 22:57 [IST]Billynub
May 07, 2024 22:11 [IST]Henrysex
May 07, 2024 20:59 [IST]Haroldphero
May 07, 2024 20:26 [IST]Marvindougs
May 07, 2024 14:08 [IST]Billynub
May 07, 2024 13:05 [IST]RichardCog
May 07, 2024 11:52 [IST]Charleslex
May 07, 2024 06:35 [IST]Marvindougs
May 07, 2024 06:22 [IST]Billynub
May 07, 2024 05:11 [IST]Henrysex
May 07, 2024 04:55 [IST]Juniorpar
May 07, 2024 03:07 [IST]ArthurAnype
May 07, 2024 01:54 [IST]Marvindougs
May 06, 2024 21:49 [IST]Haroldphero
May 06, 2024 21:43 [IST]Henrysex
May 06, 2024 20:45 [IST]Billynub
May 06, 2024 20:39 [IST]Duanespign
May 06, 2024 19:13 [IST]RichardCog
May 06, 2024 13:45 [IST]Marvindougs
May 06, 2024 13:30 [IST]Henrysex
May 06, 2024 11:49 [IST]Charleslex
May 06, 2024 08:37 [IST]Marvindougs
May 06, 2024 06:30 [IST]Henrysex
May 06, 2024 03:58 [IST]Billynub
May 06, 2024 03:34 [IST]Haroldphero
May 06, 2024 02:00 [IST]Marvindougs
May 05, 2024 23:22 [IST]Henrysex
May 05, 2024 20:14 [IST]ArthurAnype
May 05, 2024 19:49 [IST]Billynub
May 05, 2024 19:35 [IST]RichardCog
May 05, 2024 16:10 [IST]Marvindougs
May 05, 2024 15:46 [IST]DavidUnwiz
May 05, 2024 14:55 [IST]Henrysex
May 05, 2024 12:17 [IST]Billynub
May 05, 2024 11:23 [IST]Charleslex
May 05, 2024 11:01 [IST]Henrysex
May 05, 2024 05:37 [IST]RichardCog
May 04, 2024 23:42 [IST]Henrysex
May 04, 2024 21:34 [IST]Charleslex
May 04, 2024 20:06 [IST]Marvindougs
May 04, 2024 19:49 [IST]ArthurAnype
May 04, 2024 16:02 [IST]Billynub
May 04, 2024 15:12 [IST]Henrysex
May 04, 2024 12:20 [IST]Marvindougs
May 04, 2024 12:09 [IST]FelipePef
May 04, 2024 05:08 [IST]Daviddef
May 04, 2024 04:07 [IST]Williamjen
May 04, 2024 04:04 [IST]JessetAita
May 04, 2024 00:05 [IST]FelipePef
May 03, 2024 21:11 [IST]Williamjen
May 03, 2024 20:06 [IST]Daviddef
May 03, 2024 19:07 [IST]Donaldprady
May 03, 2024 16:01 [IST]FelipePef
May 03, 2024 12:18 [IST]Williamjen
May 03, 2024 11:21 [IST]DonaldTyday
May 03, 2024 11:06 [IST]Daviddef
May 03, 2024 10:23 [IST]Raymondlib
May 03, 2024 09:09 [IST]FelipePef
May 03, 2024 04:37 [IST]Williamjen
May 03, 2024 03:51 [IST]Daviddef
May 03, 2024 03:24 [IST]Donaldprady
May 02, 2024 23:03 [IST]Daviddef
May 02, 2024 20:15 [IST]FelipePef
May 02, 2024 20:13 [IST]Williamjen
May 02, 2024 19:27 [IST]JeromeInjub
May 02, 2024 17:06 [IST]Daviddef
May 02, 2024 12:48 [IST]FelipePef
May 02, 2024 11:09 [IST]Williamjen
May 02, 2024 10:37 [IST]Donaldprady
May 02, 2024 08:33 [IST]DonaldTyday
May 02, 2024 08:17 [IST]Jamesalart
May 02, 2024 05:23 [IST]Elmerpar
May 02, 2024 02:09 [IST]CharlesScemy
May 01, 2024 23:34 [IST]GeorgeWeisa
May 01, 2024 22:39 [IST]DavidTew
May 01, 2024 21:39 [IST]Jamesalart
May 01, 2024 20:40 [IST]DavidSPEER
May 01, 2024 20:14 [IST]Elmerpar
May 01, 2024 17:50 [IST]CharlesScemy
May 01, 2024 14:00 [IST]Jamesalart
May 01, 2024 11:22 [IST]AngelFoott
May 01, 2024 10:43 [IST]Elmerpar
May 01, 2024 09:59 [IST]CharlesScemy
May 01, 2024 04:09 [IST]Jamesalart
May 01, 2024 03:36 [IST]Elmerpar
May 01, 2024 03:20 [IST]GeorgeWeisa
May 01, 2024 00:53 [IST]DavidTew
Apr 30, 2024 22:46 [IST]Elmerpar
Apr 30, 2024 19:27 [IST]CharlesScemy
Apr 30, 2024 19:27 [IST]Jamesalart
Apr 30, 2024 18:48 [IST]Elmerpar
Apr 30, 2024 12:28 [IST]CharlesScemy
Apr 30, 2024 10:50 [IST]Jamesalart
Apr 30, 2024 10:06 [IST]GeorgeWeisa
Apr 30, 2024 08:07 [IST]Ronaldher
Apr 30, 2024 04:40 [IST]Davideveft
Apr 30, 2024 04:38 [IST]Randallphymn
Apr 30, 2024 03:51 [IST]WilliamunFaf
Apr 30, 2024 02:55 [IST]CharlesGom
Apr 30, 2024 01:13 [IST]Davideveft
Apr 29, 2024 20:57 [IST]Stanleybig
Apr 29, 2024 20:48 [IST]Randallphymn
Apr 29, 2024 18:40 [IST]Michaelbib
Apr 29, 2024 17:46 [IST]WilliamunFaf
Apr 29, 2024 17:43 [IST]Davideveft
Apr 29, 2024 13:01 [IST]Randallphymn
Apr 29, 2024 09:29 [IST]Ronaldher
Apr 29, 2024 09:03 [IST]Calebdurge
Apr 29, 2024 07:44 [IST]Davideveft
Apr 29, 2024 06:17 [IST]adawoxhiwc
Apr 29, 2024 05:20 [IST]Randallphymn
Apr 29, 2024 01:47 [IST]WilliamunFaf
Apr 29, 2024 01:16 [IST]Stanleybig
Apr 29, 2024 00:28 [IST]Andresnut
Apr 28, 2024 23:13 [IST]Randallphymn
Apr 28, 2024 16:28 [IST]Davideveft
Apr 28, 2024 15:24 [IST]Ronaldher
Apr 28, 2024 13:51 [IST]CharlesGom
Apr 28, 2024 08:37 [IST]Davideveft
Apr 28, 2024 08:29 [IST]Randallphymn
Apr 28, 2024 08:10 [IST]WilliamunFaf
Apr 28, 2024 07:52 [IST]Stanleybig
Apr 28, 2024 03:55 [IST]Davideveft
Apr 28, 2024 01:57 [IST]Calebdurge
Apr 28, 2024 00:33 [IST]Randallphymn
Apr 28, 2024 00:13 [IST]WilliamunFaf
Apr 27, 2024 23:54 [IST]Ronaldher
Apr 27, 2024 18:49 [IST]Davideveft
Apr 27, 2024 17:54 [IST]WilliamunFaf
Apr 27, 2024 14:31 [IST]Randallphymn
Apr 27, 2024 14:30 [IST]Michaelbib
Apr 27, 2024 13:14 [IST]Davideveft
Apr 27, 2024 10:22 [IST]WilliamunFaf
Apr 27, 2024 06:13 [IST]Randallphymn
Apr 27, 2024 06:02 [IST]Davideveft
Apr 27, 2024 04:12 [IST]Ronaldher
Apr 27, 2024 02:42 [IST]CharlesGom
Apr 26, 2024 23:26 [IST]Calebdurge
Apr 26, 2024 21:58 [IST]WilliamunFaf
Apr 26, 2024 21:49 [IST]Randallphymn
Apr 26, 2024 21:21 [IST]Davideveft
Apr 26, 2024 21:05 [IST]Davideveft
Apr 26, 2024 14:42 [IST]WilliamunFaf
Apr 26, 2024 12:55 [IST]Randallphymn
Apr 26, 2024 12:17 [IST]CharlesGom
Apr 26, 2024 10:11 [IST]Marcelrex
Apr 26, 2024 06:32 [IST]Rickyaboma
Apr 26, 2024 01:59 [IST]PedroBouro
Apr 26, 2024 01:05 [IST]Marcelrex
Apr 25, 2024 23:15 [IST]PedroBouro
Apr 24, 2024 23:32 [IST]